Pierwszy znany nam herb Szkoły Płockiej pochodzi z czasów Komisji Edukacji Narodowej. Ówczesna Szkoła Podwydziałowa Płocka (1773-1793) jako państwowa szkoła średnia podlegała Szkole Głównej Koronnej. Zewnętrznym wyrazem tego związku był herb Szkoły Płockiej, na którym obok inicjałów króla Stanisława Augusta były skrzyżowane berła z godła Uniwersytetu Jagiellońskiego¹. W dalszej historii herb Małachowianki zmieniał się razem z dziejowymi wydarzeniami, był to orzeł czarny, biały, dwugłowy, z napisami w języku niemieckim, rosyjskim i polskim z koroną władców, a od 1921 r. biały orzeł z koroną i mianem szkoły wokoło.

     W 1964 r. z okazji oddania do użytku nowego gmachu Szkoły i zrewaloryzowanej części XVII-wieczne budowli, oraz XI Zjazdu Małachowiaków został przez artystę-plastyka Andrzeja Zaborowskiego opracowany i przez zjazd zaakceptowany, herb Liceum im. Stanisława Małachowskiego. Herb ten został zamieszczony też na pierwszej stronie okładki wydawnictwa TNP – Notatki Płockie nr. 3 z 1964 r. W tym roku  Szkoła otrzymała piękny ozdobny szyld w stylu staromiejskim (tzw. semaforowy) wykonany z blachy. Został on zawieszony na wysięgniku zamocowanym do ściany XVII-wiecznego gmachu Szkoły przy ul. Małachowskiego.

      Na tarczy, uwieńczonej elementami wież z herbu miasta Płocka, znajdują się dwa skrzyżowane berła wzięte z godła Szkoły Podwydziałowej Płockiej z czasów jej związków z Uniwersytetem Jagielońskim. Po obu stronach inicjały: S.M. oznaczają imię i nazwisko marszałka Stanisława Małachowskiego, patrona szkoły. Data 1180 przypomina, że szkoła ta jest najstarszą z istniejących szkół w Polsce² (nieprzerwanie w tym samym miejscu).

     Co ciekawe, o miano najstarszej szkoły w Polsce "Małachowianka" musiała walczyć przez lata. Na spotkaniu wychowanków, odbytym w dniu 6 września 1964 r., po raz pierwszy proklamowano, iż ... szkoła ta jest najstarszą z istniejących szkół w Polsce. Przypomina to data 1180 umieszczona na tablicy wmurowanej na zewnątrz, w absydzie gmachu szkoły.

      Gdy wieść dotarła do Krakowa, zakwestionowano natychmiast nobilitację płockiej szkoły, uznając ową proklamację za bezpodstawną uzurpację do miana najstarszej szkoły średniej, podważając przy tym zasadność sięgania do kolegiackich korzeni. Na linii Kraków - Płock rozgorzał długotrwały spór, który trwał aż do 1973 r. Arbitrem dla stron stał się dopiero minister oświaty i wychowania, uznający racje płockiej szkoły. Stało się to podczas zorganizowanego w Warszawie - w dniach od 10 do 11 grudnia 1973 r. - spotkania przedstawicieli najstarszych szkół średnich w Polsce z okazji 200-lecia Komisji Edukacji Narodowej. Jego organizatorem było Ministerstwo Oświaty i Wychowania oraz Ogólnopolski Komitet Dwustulecia Ustanowienia Komisji Edukacji Narodowej.  Za najstarsze szkoły średnie uznano według kolejności: Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Stanisława Małachowskiego w Płocku (1180 r.), Liceum Ogólnokształcące w Gdańsku (1227 r.), Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza Jagiellończyka w Sieradzu (1260) r., Liceum Ogólnokształcące im. Marii Magdaleny w Poznaniu (1263 r.), a następnie licea w Pułtusku (pocz. XIII w.), w Chełmnie (1473 r.), w Lublinie (1582 r.), w Krakowie (1588 r.), w Łomży (1609-1616), w Przemyślu (1617), w Rzeszowie (1658), w Drohiczynie (1658 r.), w Łowiczu (1660 r.), w Piotrkowie Trybunalskim (XVII w.). Pozostałe szkoły mają już późniejszą metrykę powstania. W części osiemnastowieczną, nawiązującą do rozpoczęcia działalności Komisji Edukacji Narodowej. Wśród nich jest kaliska szkoła - Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka - z datą 1773 r.                                    W 1980 r. "Małachowianka" obchodziła swój wielki jubileusz 800-lecia Szkoły Płockiej z udziałem przewodniczącego Rady Państwa oraz ministra Oświaty i Wychowania. Henryk Jabłoński - jako naukowiec - historyk i jako głowa państwa - autorytatywnie opowiedział się za tradycjami "Małachowianki", co znalazło wyraz w okolicznościowym wystąpieniu, nawiązującym do jubileuszu płockiej szkoły. Spowodowało ono definitywne zakończenie trwającego ponad 20 lat sporu pomiędzy Krakowem i Płockiem o pierwszeństwo wśród szkół średnich w Polsce. Tak więc "Małachowianka" po dziś dzień jest uznawana za najstarszą szkołę średnią. Jej dzieje zawarte są w książce (dotychczas szkoła nie ma opracowanej monografii) pt. "Małachowianka". Dzieje najstarszej z istniejących polskich szkół, której drugie, rozszerzone wydanie ukazało się z okazji odbytego w dniach 2-4 czerwca 2000 r. XV. Jubileuszowego Zjazdu Wychowanków³.

    Po tych historycznych wywodach, wypada powrócić do XVII zjazdu Małachowiaków który odbył się w dniach 11-13 czerwca 2010 r. z okazji 830-lecia Szkoły. Do dobrej tradycji należy, że absolwenci z okazji każdego Zjazdu ofiarowują swojej Alma Mater pamiątkowe dary, tym samym trwale wpisując się w historię Liceum. Ponieważ szyld herbowy wisi i ozdabia ścianę budynku od ul. Małachowskiego gdzie kiedyś było główne wejście do Szkoły, należało pomyśleć o zrobienie czegoś podobnego przy aktualnym wejściu głównym. Idea powstała w 2008 roku w trakcie rozmowy z panią prof. Elżbietą Ciesielską Zając, która myślała o ozdobieniu wejścia do Szkoły. To wtedy przyszedł mi do głowy pomysł, że może to być herb Szkoły, który jestem w stanie dostojnej Małachowiance z okazji zjazdu ofiarować, nawiązując tym samym do tradycji rodzinnej, związanej z wytrwałą działalnością na rzecz Małachowianki mojego ojca Jakuba, któremu szkoła zawdzięcza między innymi rozbudowę, modernizację i to że pozostała na starym miejscu. O opracowanie projektowo-architektoniczne zwróciłem się do arch. Piotra Szaroszyka, absolwenta z 1980 r. i posiadacza złotego medalu Diligentiae, który bardzo chętnie podjął się tego zadania i wykonał projekt achitektoniczny jako darowiznę na rzecz Małachowianki z okazji XVII Zjazdu. Oczywiście herb który został przeze mnie odsłonięty 12 czerwca jest powiększoną wersją wzoru z 1964 r. Został wykonany z blachy aluminiowej polakierowanej lakierem złoty metalik. Wzór herbu z 1964 r. został wzbogacony o znajdujące się pod nim słowa łacińskie Alma Mater Plocensis, co oznacza Płocka Matka Karmicielka. Chodzi tutaj o strawę duchową, w nawiązaniu do określania Alma Mater jakie się przyjęło w średniowieczu w stosunku do uniwersytetów francuskich. Inspiracją do umieszczenia tego napisu pod herbem były słowa byłego dyr. Szkoły w latach 1994 - 2005  Tadeusza Zombirta, które poniżej pozwalam sobie zacytować:

     „Dziś trudno już ogarnąć myślą i pamięcią wszystkie chwile łączące ś.p. dr Jakuba Chojnackiego z Małachowianką. Na pewno On po raz pierwszy powiedział dumnie o swojej Szkole: ALMA MATER PLOCENSIS. I tak już zostało i zostanie: Alma Mater Plocensis Jakuba Chojnackiego i wszystkich przeszłych i przyszłych pokoleń Małachowiaków"⁴.

Marek Chojnacki

25 czerwca 2010 r.

⁴. Tadeusz Zombirt, „Bene Meritus Jakub Chojnacki” str. 104, wyd.2009 r.